Medische ethiek .. Wie behandelt wie?

Zowel van Nederlandse zijde a1s van islamitische zijde zijn er veel verwarringen over de behandeling van patiënten. Vooral in verband met de behandeling van vrouwen. Het is van belang hier te vertellen dat na het begin van de islam er geen sprake was van de aanwezigheid var een vrouwelijke arts. Bij mijn studie over/ van dit onderwerp (de medici bij de Arabieren) kon ik geen enkele vrouwelijke naam vinden. (tot 150 jaar geleden was er geen vrouwelijke specialist in de gynaecologie en verloskunde te vinden in de hele islamitische wereld. Als resultaat daarvan worden wij geconfronteerd met het feit dat de vrouwelijke patiënten liever naar de mannelijke specialist (in de gynaecologie) gaan dan naar een vrouwelijke vooral in Egypte en het hele Midden 0osten. Bovendien komen vrouwen uit de hele Arabische wereld naar Egypte om behandeld te worden door Egyptische (mannelijke) specialisten in Egyptische ziekenhuizen, die bekend zijn in het hele Midden-Oosten.

Bovendien hebben die vrouwen bij hun bezoek aan de artsen of specialisten geen andere vrouw nodig en op grond van mijn ervaring en studies in Egypte kan ik zeggen dat deze houding niet alleen te vinden is bij vrouwen die gestudeerd hebben, maat zelfs bij de duizend kilometer van Caïro wonende boerinnen, die geen letter kunnen lezen (*1). Ik heb ook nooit gehoord dat in geval van abortus provocatus op welke indicatie dan ook men getuigenis nodig heeft (W. de Jong, islam en medische ethiek, Nieuwsbrief no. 5 ’74), bovendien moet de getuigenis volgens de islam afgelegd worden door twee mannen of een man en twee vrouwen en niet onder welke omstandigheden dan ook door vier vrouwen. Elk afwijking van dit punt is een afwijking van de islamitische regels, hier kan geen sprake zijn van een verschil van mening aangezien dit punt heel duidelijk in de Koräan is vermeld.

De enige mogelijkheid voor de aanwezigheid van bepaalde familielid(en) van de vrouw is om haar te helpen als ze direct naar huis moet, (men mag niet bij de operatie aanwezig zijn, dat zal geen enkele arts accepteren.) Als de arts de abortus illegaal gaat verrichten (geen duidelijke indicatie, of als de foetus ouder is dan 12 weken), kan hij de familieleden vragen om aanwezig te zijn en een verklaring af te leggen die door hen en door de vrouw zelf

ondertekend moet zijn, waarin staat dat als de vrouw overlijdt als gevolg van de operatie de arts niet verantwoordelijk is. In de Egyptische wet kan zo ‘n verklaring de arts niet beschermen tegen de juridische consequenties en de straf die daaraan verbonden is.

Samengevat: voor de islam maakt het niet uit of een patiënt door een mannelijke of vrouwelijke arts behandeld wordt. Door sociale gewoonten merken wij dat in bepaalde districten of landen mannen liever naar een mannelijke arts gaan en vrouwen naar een vrouwelijke arts, maar niet op religieuze gronden, echter op sociaal culturele achtergronden.

Ook christelijk vrouwen in die gebieden vertonen diezelfde gewoonte (bijv. in Syrië, Libanon, Irak, Jordanië en de Koptische vrouwen in Egypte) om naar een vrouwelijke arts te gaan. Wij kunnen concluderen dat hoewel de wil van de patiënt in acht genomen moet

worden, er geen twijfel mag bestaan over de onschuld van de islam over die gewoonten.

Verder is het helemaal niet van belang of de arts moslim, Christien of Jood is, het belangrijkste is dat hij de regels en de wet volgt. De islamitische geschiedenis heeft genoeg bewijzen van de christelijke en Joodse artsen, die privé artsen waren voor de heersers en regeerders voor de hele islamitische wereld, toen dat één hele natie was, en die op gelijke voet stonden met hun islamitische collega’s.

Wat zijn medicijnen? (4, 9, 13)

A11es wat een effectieve werking heeft op een orgaan of een deel van het lichaam of op het hele lichaam, dat kan leiden tot verbetering, resp. genezing van de een of andere ziekte, kan a1s medicijn worden beschouwd. De islam gaat er van uit dat dit onderwerp aan de specialisten overgelaten moet worden. Een bevoegd arts mag altijd die medicijnen toedienen, die hij noodzakelijk acht.

Het gebruikmaken van medicijnen die oorspronkelijk verboden stoffen zijn volgens de Koräan (bloed en alcohol) moet door het ministerie van Volksgezondheid goedgekeurd worden.

Maar in de farmacopee (*2) moet staan dat bijv. “x-medicijnen” gebruikt mogen worden voor “y-ziekte”.

Op grond daarvan zijn de b1oed, elixirs en andere alcoholhoudende medicijnen toegestaan, mits het bloed niet gedronken zal worden en de alcoholhoudende medicijnen niet voor permanent gebruik zullen zijn – is dit echter absoluut noodzakelijk dan wordt het toegestaan.

Belangrijk: Toediening _van medicijnen tijdens de vastenmaand “Ramadan”.

Volgens de Koräan hoeft de patiënt niet te vasten als het vasten zijn toestand kan verslechteren of moeilijkheden kan opleveren bij de toediening van medicijnen, bijv. a1s hij tabletten moet slikken elke 4, 6 of 8 uur.

Alleen medicijnen die oraal toegediend moeten worden kunnen het vasten breken. Alle andere manieren van toediening (bijv. subcutaan, intramusculair, intraveneus, enz.) kunnen het vasten niet breken. Bij het behandelen met neusdruppels en spray of oogdruppels moet men zorgen dat er niets in de oesophagus komt, komt er toch iets in, dan is het vasten verbroken.

Een patiënt die injecties krijgt kan doorgaan met vasten.

Enema (klysma of lavement) kan ook het vasten breken als dit toevallig naar de maag of dunne darm komt en omdat dit moeilijk te beoordelen is gaat men ervan uit dat dit het vasten breekt. Ook het braken en het bloedverlies breekt het vasten. Bij bloedverlies wordt hier geen hoeveelheid vastgesteld, dus elk bloedverlies (bijv. tandenpoetsen, e1k soort van hemorragie en a1s bij de toediening van injecties veel bloed verloren gaat of bij het afnemen van bloed voor het laboratorium) betekent breken van het vasten. De orthodoxie in de Is1am betekent “de regels volgen en zich er volstrekt aan houden”.

Sommige moslims verstaan de orthodoxie a1s verharding van de oorspronkelijk wat soepeler regels. Alle moslims in de wereld volgen die regels zoals die neergezonken zijn, behalve de Noord Afrikaanse moslims en voornamelijk de Marokkanen. Een Marokkaan kan in een ernstige toestand in een ziekenhuis zijn en weigeren het vasten te breken door medicijnen in te nemen, zelfs weigeren zij een injectie, hoewel injecties zijn toegestaan. In dat geval kunnen we spreken van zuiver Marokkaanse gewoonten en die kunnen wat moeilijkheden veroorzaken bij de behandeling en het vaststellen val de tijden waarop men de tabletten moet innemen of de injectie moet krijgen.

Bij de islamitische Turken en andere volken komt dat niet voor en zal de behandelende arts geen problemen krijgen.

11.4. Dood en begrafenis.

Bij de dood van een moslim horen een aantal religieuze handelingen verricht te worden die hierbij niet genoemd worden, gezien het geringe belang daarvan bij ons onderwerp, het is van belang die handeling aan vrienden of familieleden van de overledene over te laten en a1s dat niet mogelijk is dan kan men contact opnemen met de verenigingen van de groep waarbij de overledene hoort, vroeger (decennia geleden) was dat heel moeilijk, maar na de gezinshereniging en het beter organiseren van de vreemdelingen van verschillende afkomst  maar ook door de verbeterde verhoudingen tussen de mensen en het land van herkomst is het ook mogelijk om de consulaat van de overledene in te schakelen. Voor de andere islamieten kan men zich ook wenden tot de ambassades of de consulaten.

Geestelijke bijstand bij de dood.

De geestelijke bijstand bij de dood is in de islam niet bekend Zoals in het christendom. We zien in sommige ziekenhuizen dat er “Imams” zijn die eventueel geestelijke bijstand aan moslims verlenen, dit noem ik “christoslamitisch” bijstand omdat het een westerse of christelijke uitvinding is die de moslims niet kennen. Wanneer een imam dat doet dan is het niet meer dan wat verzen uit de Koräan lezen en tussendoor even bidden voor god om de zonden van de zieke te vergeven. Inhoudelijk heeft deze actie geen botsing met de islam of de islamitische regels, in tegendeel, het lezen van de Koräan wordt vergeleken met het geven van aalmoezen ten gunste van de ziel van de zieke patiënt, en daar is niets tegen, dus het mag wat mij betreft en er is geen reden om het te weigeren.

Men is als islamiet nooit bang voor de dood, integendeel, men verwacht de dood altijd en maakt zich daarover geen zorgen. Zover ik weet (in de islamitische Arabische landen) is er geen geestelijke bijstand voor een stervende, men gaat nooit naar een islamitische voorganger (Imam in het Arabisch, vergelijkbaar met dominee of pastoor) en men roept hem niet op. De relatie God/mens in de islam is een absoluut directe relatie waarbij de bemiddeling van een religieus leider totaal niet nodig is. Een islamitische leider kan nooit goed of kwaad maken voor een moslim, hij kan hem ook niet vergeven, hij zou misschien God vragen om vergeving, maar dat kan iedereen doen en als de moslim zelf geen vergeving vraagt dan wordt de vraag om vergeving voor hem van niemand geaccepteerd tenzij hij fysiek niet meer in staat is dat zelf te doen.

Als God hem niet wil vergeven dan kan de vraag om vergeving nooit geaccepteerd worden, al is hij de directeur van Al-Azhar zelf, maar als God hem vergeeft dan kunnen alle andere leiders er niets tegen doen.

Dat betekent niet dat de islamitische leiders een slechte positie hebben in de islamitische wereld, integendeel, zij zijn er om de mensen te helpen begrijpen, wat zij niet kunnen begrijpen van de islam en zijn regels, zij zijn dus leraren in de theologie en niets meer.

Dat weet iedere moslim en de leider zelf ook, het imam zijn is een beroep, geen heilige positie! Een imam krijgt veel respect van iedereen op basis van zijn kennis, dit respect geldt niet alleen voor theologen, maar voor iedere geleerde. Diegene die meer weet is beter dan diegene die niet weet en vandaar dat respect.

God zegt:

“Zeg: Zijn zij die weten en zij die niet weten gelijk”? (39:9)

Wanneer iemand doodgaat, wordt hij na het wassen in zíjn kist naar de moskee gebracht waar men voor hem gaat bidden, iedereen kan het gebed leiden als de leider van de moskee niet aanwezig is.

Schreeuwen en huilen om de dood van iemand is verboden, verdriet en droefenis zijn begrijpelijk. Bezoek aan de begraafplaats na de veertigste dag is niet gewenst en bezoek is alleen om de Koräan te lezen of te laten lezen. Toch worden die regels vaak door de emoties overtreden.

*1. Anders vermeld in het artikel over islam en medische ethiek (ref. 78 nr 5).

*2. Ieder land heeft een boek waarin de namen staan van de toegestane medische stoffen en preparaten en de dosering daarvan, ook de werking en bijwerking etc. Dit boek heet de farmacopee.